Adnan Vurdevir
Godzilla Selahattin
Manastır
Manastır-İSM
Setler
Tarlabaşı
Yolu Geçenler
Manastır
Miksler
Kronoloji
Ses Kayıtları
Görseller
Podcast
Yazılar
Manastır, ilk kez 1988 sonbaharında, TRT için çekilmekte olan Cahide dizisinin mekânlardan mesul sanat yönetmeni Nihal Geyran Koldaş ile yapım sorumlusu Ziya Ilgaz’ın, o dönemde film ekiplerinin pek tercih etmediği Tarlabaşı’nda, Cahide Sonku’nun son günlerini geçirdiği türden metruk bir Beyoğlu apartman dairesi arayışı sırasında karşılaştığı görkemli yapıyı kullanmaya karar vermesiyle gündeme gelir.
Manastır, Tarlabaşı Bulvarı’nın açılmasının hemen ardından toplumsal hafızaya yerleşir. O dönemde olduğu kadar, günümüzde de bulvardan seçilebilen çan kulesiyle göz önündedir. Yan kapısı, seks işçilerinin arasından geçilerek ana caddeye ve kimilerince tekinsiz olduğu düşünülen Tarlabaşı sokaklarına sapmaksızın beş dakikada Taksim Meydanı’na erişim sağlayan Manastır, alt kültürler, sanatsal ifadeler ve yaşam tasarımı arasında elverişli bir geçişin metaforu gibidir.
Manastır’ın ortaya çıkışının ana nedeni, 1980’lerin sonuna doğru somutlanan bir topluluktur. Girişimci, özerk, yeni kültür ve tasarım
aktörlerinden oluşur. Kent yönetimi ve/ya devletten beklentileri yoktur; kendilerine bir yer edinme mücadelesiyle erken dönem kayıt dışı neoliberal ekonomi ortamında var olmanın yollarını ararlar. Manastır’ın bileşenleri, daha önceki benzeri örgütlenmelerden farklı olarak bir ideoloji çevresinde buluşmaz. Eğlence, haz ve deneyselliği küçümsemeksizin birbirlerine yakın bir yerde durur ama kendi başına olmanın serbestisine içten içe değer verirler.
Manastır, 1988’den 2006’ya kadar aktif şekilde değerli programları içermiş olmakla birlikte, bu araştırma ilk yıllarına ayrı bir önem verir. Söz konusu yıllar, İstanbul’un kültür, sanat, performans ve eğlence tarihi açısından yeni düzenin taşlarının henüz yerine oturmadığı; serbesti sınırlarının sürekli genişletildiği; küreselleşmenin çok farklı göç dalgaları üzerinden kenti biçimlediği; kendi kültürel ifadesini arayan, farklı bir yaratıcı yerel sektörün getirdiği dinamizmin çok güçlü biçimde hissedildiği zamanlardır.
– Vasıf Kortun
Manastır'dan yolu geçenler...
Ezel Akay, Hakan Akçura, Suat Akdemir, Yasemin Alkaya, Hüseyin Bahri Alptekin, Mustafa Altıoklar, Hale Arpacıoğlu, Hale Ateş, Şule Ateş, Engin Atlıhan, Elif Ayiter, Thomas Balkenhol, Bedri Baykam, Burçin Bicioğlu, Önder Bilgin, Hülya Botasun, Ferhan Çelik, Cana Dölay, Yavuz Draman, Özcan Ervardar, İnci Eviner, “Godzilla Selahattin” Selahattin Geçgel, Mine Gözen, Ziya Ilgaz, Murat Işık, Şirin İskit, Metin Kaçan, Savaş Kaplan, Çağatay Karaçizmeli, Hüseyin Katırcıoğlu, Arhan Kayar, Mehmet Kocaman, Nihal Geyran Koldaş, Defne Koryürek, Suzy Hug Levy, Ebru Marmara, “Çakay Usta” Marangoz Metin, Geyvan McMillan, Taki Morfadis, Levent Morgök, Levent Onan, Erkan Özdilek, Mine Özerden, Murat Recevik, Hasan Safkan, Rabia Christine Brodbeck Sezai, Özkan Sun, Nevhiz Tanyeli, Aydın Teker, Vahit Tuna, Yavuz Turgul, Zişan Uğurlu, Yeşim Ustaoğlu, Engin Vural, Adnan Vurdevir.
5. Sokak Tiyatrosu [Mustafa Avkıran], Adsız Alkolikler, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, Dans Fabrikası [Ebru Anıt Ahunbay, Zeynep Arkök, Esin Bakışkan, Mustafa Kaplan, Serap Meriç, Meltem Tezmen, Tuğçe Tuna, Begüm Tüzün, Bahar Vidinlioğlu, Işıl Wrenshall], Grafikerler Meslek Kuruluşu, İrlanda Kültür Merkezi, James Joyce Irish Pub, Kum-Pan-Ya Sahnesi [Bilge Arat, Naz Erayda, Nadi Güler, Kerem Kurdoğlu, Burhan Ökmen, Murat Özdoğan, Cenk Telimen, Neslihan Yurtsever], Nucleus Creative Photo Design [Feyyaz Yalçın, Ayten Alpün Yılmaz, Tamer Yılmaz], Reklam Yazarları Derneği, Tiyatro Oyunevi [Mahir Günşiray], Öğretim Elemanları Sendikası, Türk Irak Dostluk Derneği, Türk Kütüphaneciler Derneği, Yeşil Üzümler Dans Tiyatrosu [Deniz Altınay, Ziya Azazi, Zeynep Günsür, Mustafa Kaplan, Bikem Kerametli, Emre Koyuncuoğlu], Yeşiller Derneği.
• Beyoğlu Anarad Hığutyun Ermeni Katolik Kız Okulu, din hizmetleri verecek rahibeler yetiştirmek üzere Tarlabaşı’ndaki Sakızağacı Caddesi’nde eğitime başladı.
• Anarad Hığutyun Rahibeleri Birliği kuruldu.
• Anarad Hığutyun Vakfı’nın yönetimi rahibelerden alındı. Ortaokul kapatıldı, ilkokul karma eğitime geçti.
• Okul, maddi güçlükler ve semtin eğitim için “uygunsuz bir hâl” alması nedeniyle kapatıldı.
• TRT’de yayımlanan ve Cahide Sonku’nun hayatını konu alan Cahide dizisinin sanat yönetmeni Nihal Geyran Koldaş ile yapım sorumlusu Ziya Ilgaz, Tarlabaşı’nda çekim platosu ararken Manastır’la karşılaştı.
• Cahide’nin çekimlerinden sonra Ziya Ilgaz ile dizinin dekorlarını hazırlayan Adnan Vurdevir, Anarad Hığutyun Vakfı ile anlaştı. Ilgaz yapıyı film piyasasına plato olarak kiralarken, boş kalan odaları sanatçılara atölye ve stüdyo olarak kiralayan Vurdevir, bir süre sonra yapının sorumluluğunu üstlendi.
• Vakko Sanat Galerisi’nde düzenlenecek olan Duyarkatlar-1 sergisinin hazırlıkları için atölye arayan Cana Dölay, Çağatay Karaçizmeli ve Arhan Kayar, Manastır’ın şapelinde çalışmaya başladı.
• Arhan Kayar’ı Manastır’da ziyaret eden Şirin İskit ile Nucleus Creative Photo Design’ın kurucu ortakları Feyyaz Yalçın ve Tamer Yılmaz, Manastır’da ilk atölye tutan isimler oldu. Yalçın ve Yılmaz’ın ilk amacı, yapıda “Bauhaus eğitim modeli”ni başlatmaktı.
• Manastır, İstanbul Sanat Merkezi (İSM) olarak adlandırıldı.
• Alp Giritli, Önder Güvenç, Ceysu Koçak ve Nihal Geyran Koldaş tarafından BİLSAK Tiyatro Atölyesi’nde sahnelenecek olan İşte Baş, İşte Gövde, İşte Kanatlar adlı oyunun provaları Manastır’da yapıldı.
• Pozitif’in düzenlediği 2. Akbank Caz Festivali için İstanbul’a gelen David Murray, konser sonrasında Manastır’ın şapelinde Okay Temiz ile bir konser verdi.
• Kum-pan-ya Sahnesi, birinci katta yer alan ve yapının okul olarak kullanıldığı dönemde yemekhane olan büyük odayı bir sahneye dönüştürdü. Fayton Soruşturması oyunu burada sahnelendi.
• Pozitif’in “Oliver Lake Dörtlüsü’yle Bob Marley’e Saygı Gecesi” şapelde gerçekleştirildi.
• Ezel Akay’ın ikinci kattaki atölyesinde, Yeşil üzümler yenmez zannetmiştik adlı performans gerçekleştirildi. Performansın düzenleyicileri Deniz Altınay, Ziya Azazi, Zeynep Günsur, Mustafa Kaplan, Bikem Kerametli ve Emre Koyuncuoğlu, çalışmalarına Yeşil Üzümler Dans Tiyatrosu adıyla devam etti. Bu atölye, daha sonra Christine Broadbeck ve Tiyatro Oyunevi tarafından kullanıldı.
• Manastır’da 23 sanat atölyesi, bir dans stüdyosu, iki tiyatro ve bir restoran-bar yer almaktaydı.
• Manastır’da atölyesi olan sanatçıların katılımıyla Açık Atölye Sergisi gerçekleştirildi.
• Manastır, The Young Indiana Jones Chronicles çekimlerinde plato olarak kullanıldı.
• Manastır’da atölye tutan Önder Bilgin, yapıya Turizm İşletme Belgesi almak üzere Adnan Vurdevir ile çalışmalara başlayarak bir anonim şirket kurdu. Bu süreçte İSM’nin antetli kâğıdı ve logosu ile yapının ön cephesi için afişler hazırlandı.
• Şule Ateş, Hüseyin Katırcıoğlu ve Zişan Uğurlu’nun kurduğu Ya da Tiyatro Yannis Ritsos'un İsmene şiirini Manastır'ın şapelinde oynadı.
• Mimar Sinan Üniversitesi’nin Modern Dans Sanat Dalı, üniversite yapısındaki mekânsızlık nedeniyle Manastır’da bir atölye tuttu.
• Taner Ceylan, Manastır’ın mahzeninde Genç Osman sergisini açtı.
• Manastır, yönetmenliğini Oğuz Yalçın ve yönetmen yardımcılığını Ebru Marmara’nın yaptığı Hababam Sınıfı dizisinin 26 bölümünde plato olarak kullanıldı.
• Manastır, İz filminin çekimlerinde plato olarak kullanıldı.
• Ebru Anıt Ahunbay, Zeynep Arkök, Esin Bakışkan, Mustafa Kaplan, Serap Meriç, Meltem Tezmen, Tuğçe Tuna, Begüm Tüzün, Bahar Vidinlioğlu ve Işıl Wrenshall’ın kurduğu Dans Fabrikası, Yeşil Üzümler Dans Tiyatrosu’nun ikinci kattaki atölyesini çeşitli aralıklarla kullanmaya başladı.
• “İSM’nin 6. Kuruluş Yıldönümü” etkinlikleri kapsamında, Kum-pan-ya Sahnesi “Kim o?”, Dans Fabrikası “Rüzgârın Kokusu” ve Yeşil Üzümler “Üç üstü üç” performanslarını gerçekleştirdi. Suat Akdemir, Bedri Baykam, Hülya Botasun, İnci Eviner ve Erkan Özdilek yapının giriş katında bir sergi açtı.
• Özden Çiftçi, Mahir Günşıray, Nesrin Kazankaya ve Ayşe Lebriz Günşiray, Kum-pan-ya Sahnesi’nde Kaybolma Üzerine Piyano ve Dört Oyuncu ile Fantezi oyununun gösterimine başladı.
• Adsız Alkolikler, İstanbul buluşmalarını gerçekleştirmek için Manastır'da bir oda kiraladı.
• Manastır, Eşkıya filminin çekimlerinde plato olarak kullanıldı.
• Manastır, Ağır Roman filminin çekimlerinde plato olarak kullanıldı.
• Manastır, Cumhuriyet filminin çekimlerinde plato olarak kullanıldı.
• Tiyatro Oyunevi, ikinci kattaki dans atölyesini kullanmaya başladı.
• T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü yapıyı hayrat ilan etti. “Azınlık vakıflarına ait hayrat mülkünün kiralanamayacağını” belirten yasa maddesi ile yapıda yer alan atölye ve tiyatrolar, İrlanda Kültür Merkezi ve James Joyce Irish Pub’ın tahliyesine karar verildi.
• Tahliye kararına rağmen “İSM’nin 10. Kuruluş Yıldönümü” etkinlikleri düzenlendi. Etkinliklere Kum-pan-ya Sahnesi “Kim o?” oyunu ve Öykü Potuoğlu’nun yönettiği “Oyun Hazzı” adlı atölye çalışmasıyla katılırken, yapıda atölyesi olan sanatçılar Açık Atölye Sergisi’ni gerçekleştirdi. Kutlamaya Anarad Hığutyun Vakfı, Atatürkçü Düşünce Derneği, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, Erdek Belediye Başkanlığı, TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, Uluslararası Plastik Sanatlar Derneği ve Yunan Başkonsolosluğu yetkilileri de katıldı.
• Kiracılar, TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi’nin katılımıyla bir basın toplantısı düzenledi ve tahliye kararını protesto etti.
• T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü, dönemin Kültür Bakanı İstemihan Talay ile Vakıflardan Sorumlu Devlet Bakanı Hüsamettin Özkan’ın araya girmesiyle tahliye kararından vazgeçti.
• Anarad Hığutyun Vakfı yapının boşaltılmasını istedi.
• Manastır, Neredesin Firuze filminin çekimlerinde plato olarak kullanıldı.
• Adnan Vurdevir 56 yaşında, Manisa’da geçirdiği trafik kazasında yaşamını yitirdi.
• Yapının son kiracıları olan Tiyatro Oyunevi ve Kum-Pan-Ya sahnelerini, Bedri Baykam ve İnci Eviner atölyelerini boşalttı.
• Vakıf, yapıyı Ağaoğlu İnşaat’a kiraladı.
• Vakıf, yapıyı 49 yıllığına Toros Turizm’e kiraladı.
• Beyoğlu Belediyesi’nin 5366 sayılı Yenileme Kanunu ile kamulaştırma kararı, Danıştay 6. Dairesi’nin “kamu yararına olmadığına” karar vermesi sonucu iptal edildi.
Geniş, ahşap zeminli bir büyük oda. Bu eski Ermeni manastırının kütüphanesi mi, yönetici boşluğu mu, yoksa yemekhanesi miydi bir zamanlar? Uzundur Kumpanya Sahnesi. İstanbul’da Tarlabaşı’nın, yıllardır (beş yıl boyunca ben dâhil) onlarca ressama, dansçıya, tiyatrocuya ve film şirketlerine, derneklere mekân sağlamış İstanbul Sanat Merkezi’nin ilk katındayım. Tarih, 2 Ekim 1999, saat 18.55. “Gidiş dönüş” isimli video yerleştirme-performansa geldim.
İnsel İnal’ın tüm gün sürdürdüğü video yerleştirmeye, performansı ile Nadi Güler’in katılacağı saat, 19.00 diye açıklanmış broşür/davetiyede. Sayıları on ikiyi bulacak olan seyircilerin bir kısmı fuayede. Nadi Güler aralarında. Boş sayılabilecek bir sırt çantası, sandaletleri, uzamış sakalı ve yorgun yüzüyle gülümsüyor. Saat 19.00 olduğunda sahnenin kapılarını açıyor, karanlığa davet ediyor bizi. Tam karşıda, küçük bir ışık altında, kendi kendime “herhalde Nadi oturacak” dediğim bir sandalye var. Önünde de, bir beyaz metal kap. Olasılıkla su dolu. Bir kâğıdın üzerine sıralanmış çeşitli polaroid fotoğraflar, bir defter ve çizimler, küçük bir ses kaydediciden belli belirsiz yükselen sokak sesleri... Sol ve sağ duvarlara iki ayrı videodan akan görüntüler yansıyor. Bir duvar dibi bularak oturuyorum. Oturuyorlar. Nadi de sandığım gibi sandalyeye... Soldaki filmde, olasılıkla bir morg sedyesinde yatan cesedin ayak tırnaklarının, eldivenli ellerin tuttuğu bir makasla kesilmesini izliyoruz. Sağdakinde, yaşayan birinin kendi ayak tırnaklarını kesmesini... Biz girdiğimizde ikisinin birden akması, teknik arızaymış. Beşer dakikalık filmlermiş. Biri bitince diğeri başlıyormuş. Etkinliğin ilk gününden (20 Eylül’den) o güne kadar, her gün 12.00’den başlayarak. Nadi, oturduğu yerden “hoş geldiniz” demesinin ardından, tutuk tutuk bunları anlatıyor. Devam ettikçe anlattıkları anlıyoruz ki, o her gün yansıtıcıların düğmesine basılan 12.00 saati, onun da performansının başladığı saat oluyormuş. Sahneden ardındaki sırt çantası ve polaroid makinesiyle çıkıyor ve yürümeye başlıyormuş kentin sokaklarında. Ne için mi?
“Ne olacağını, ne yaşayacağımı hiç bilmeden, kurgulamadan. Biraz arınmak gibiydi isteğim baştan... İlk günler uzundu yürüyüşlerim. Duruyordum, izliyordum, taşıtla yol alıyordum zaman zaman. Notlar tutuyor, şu küçük kayıt cihazıyla sesler alıyor ve polarid makinemle fotoğraf çekiyordum. Sonra saat tam 19.00’da –aynı sizler gibi belki de-, buraya yetişmeye çalışıyordum. Kaç kişi ise gelen, nasıl insanlarsa, onlarla o günü, onların yönlendirdiği sorularla konuşuyordum. Bu gördüğünüz sandaletleri ben yaptım. Ayağımı kesiyordu. Önce izin verdim yaralanmasına. Dayandım. Sonra dayanamayıp, korumaya başladım bantlarla... Uzun süre tırnaklarımı kesmedim, sanki kesmemem gerekiyormuş gibi... Nedense! Bir gün kestim. O gün kimse gelmedi buraya. Kalakaldım. Aldatılmış hissettim kendim. O günden sonra daha kısa yolculuklar yaptım. Bir başka gün, üzerimdeki giysileri yıkadım, yine ilk kez. O gün de kimse gelmedi. Son üç gün, ki buradaki fotoğraflara bakınca göreceksiniz, sadece Taksim’deyim. Durup, Bienal kapsamında sergilenen gökkuşağından kemerin karşısında bekliyorum. Başladığım noktadaki her duygumu yitirdim. Neredeyim bilmiyorum. Bu bir performans mı? Demek gelmiyor içimden. Siz katılanlar için mi? Sizler neye ne kadar katılıyorsunuz? Bir alt cümlem var mı?”
“Arınmış hissediyor musun kendini?” diye sorma ihtiyacı duydum.
“Yoo, hayır!” dedi.
Ben ve birileri, ardı ardına sorular sormaya başladık. Elden ele geçen Nadi’nin “seyir defteri”ni okuyarak; her gün bir başka aydıngere çizip, üst üste getirdiğinde çok ihtimalli yorumlar çıkarılabilen yol-izlerine bakarak...
“Bizim ne olmamızı, nereden bu perf... yani ne ise ona nasıl katılmamızı bekliyorsunuz? Seyirci olarak, bize gösteri yapacağını haberleyen sanatçıyla işini tartışarak mı? Dertleşerek mi?”
“Bu iki filmle ilişki kurulacak bir ön-kurgulu performans olmasını, olabilmesini mi dilerdiniz?”
“Bu dağınıklık, yoksunluk hâli, iyi bir şey mi sizin için?”
“Sadece bu perf.. yani ne ise onun içinden mi tartışıyorsunuz bu asal olarak yaratım sorununu? Yoksa yaratımınızın tümü için mi?”
En çok soru soranlardan biriydim, bu benzeri soruları soranlar arasında... Ama aslında kendimi o ortamın en tutuk dillisi de hissediyordum bir yandan. Çünkü, hem hemen tüm yaratımını bildiğim, izlediğim ve yüksek değer verdiğim Nadi Güler karşımdaydı, hem de arkadaşım Nadi... İkincisinin kesinlikle uzun uzun derin bir tartışmayla sürdürülecek bir dayanışmaya ihtiyacı vardı. Tüm ketumluğuna rağmen, bu dostça söyleşiye bu denli hazır bir başka anını görmemiştim onun. Diğeri ise, sanatsal yaratımının her girdabını, tıkanışını, sancısını, yoksunluğunu, hatta küskün hiddetini, inanılmaz bir çaresizlikle katılımcılarıyla tartışmaya başlamış bir sanatçı portresiydi:
“Yaratımın tüm doğası için tartışıyorum evet... Bir gece biri geldi, izledi, dinledi beni ve tüm doğallıyla seslendi: Yapma be Nadi kardeşim! Yürüyüp de ne olacak; yıpratma kendini gözüm! Bir başka gece, uzun uzun şu iki tırnak kesme ritüeliyle, yaşamla ve ölümle benim yürüyüşüm arasındaki bağlantıları kurmaya çalışan uzun tartışmalar yaşadım. Morga ilk kez gitmiştim, bu filmi İnsel çekerken... Yanı sıra... O garip koku... Ama en çok, ölü bedenin teninin, rengiyle de yapısıyla da bu ayakkabının köselesiyle ne kadar aynı olduğunu görmek çarptı beni.
Sonra ne bileyim, bir gün Sarayburnu’nda boyacı çocuklar tenekelerini ters çevirip müzik yaptıklarında kaydetmek. Fotoğraf çekmek istedim. Vazgeçtim. Hep vazgeçmeye başladım, bu yürüyüşü süsleyecek binlerce ayrıntıdan. Düşündüm. Bilirler, hayatta zaten çok yürüyen bir insanım. Ama ne ne kadar değişikti bilmiyordum. Buraya gelirken, ayaklarımın geri geri gittiği çok gece oldu.”
Biri sordu: “Devam etmeyi, gelmemeyi hiç düşünmedin mi?”
Güldü, “çok düşündüm; ötesi, istedim. Ama yine geldim. O gün kimse gelmedi.”
Bu çoğul diyalog, iki buçuk saat sürdü. Sophie Calle’in yine yürüyüş üzerine, ama baştan kurgulu ve hedefli işlerinden bahsettik. Tüm diyalogların yine de bir çıkış noktası olarak, onun varlığının, o mekânda yine de baskın olmasından, akan dilimiz üzerinde geçici iktidarlar kurmasından... Her birimizde değişik değişik yaşanan şefkat ve dayanışma duygusunun izlerinden... Birileri, oradan çıkarken, birileri de aylar yıllar sonra, o geceki umulmayan diyaloğun etkisinin ne olacağını tahmin edip, seslendirmeye çalıştı. Sonra, ortamı hem hüzün sardı, hem yoğun bir düşüncelilik hâli. Biri “çıkın!” demiyordu. “Bitti!” demiyordu. Zaman geçiyordu. Yaşadığım deneyimin beni kuşattığını hissettim. Daha oradayken, orada kalmasın, o bir hafta içinde çoğaldığından daha çok çoğalsın istedim. Elbet oradan çıkacaktık ve ben çıkınca neler yapacağımı üç aşağı beş yukarı biliyordum. Nadi Güler kalmayacaktı elbet, bizi kuşattığı o bereketli boşlukta. Kalmayacaktı değil mi? Kalmaması mı iyiydi, kalması mı? O boşluk, o mekânla mı sınırlıydı? Ya Nadi Güler’in zihni ve bedeniyle mi?!
Hakan Akçura’nın “Nadi Güler’in gidişi ve hepimizin dönüşü…” adlı yazısı ilk olarak 1999-2000 yılları arasında Superonline’nın “Çağdaş ve Geleneksel Sanatlar” bölümünde Akçura’nın Kekeme köşesinde yayımlanmıştır.
