İlham Kaynağımız Ağaç*
Lorans Tanatar Baruh
11 Ağustos 2023
Osmanlı Bankası amblemi, 1958
Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi
Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi
Bu yazı, Osmanlı Bankası Müzesi’nin Salt Galata’da yer alan sunumları kapsamında yayımlanmaktadır. Bankanın 145 yıllık tarihini detaylandıran diğer hikâyelere Osmanlı Bankası Müzesi ve web sitesi‘nden erişilebilir.
1947 yılında, yeni bir kurum logosu kullanma kararı alan Osmanlı Bankası, şarkiyatçı banknot ve pul tasarımcısı Edmund Dulac (1882-1953) ile çalışmaya başladı. Dulac’ın amblem önerisi uzun tartışmaların ardından kabul edildi. 19581 tarihli bir notta belirtildiği üzere, zeytin ağacı birkaç nedenden ötürü seçilmişti: Zeytin ağacı üretkenlik, barış, dayanıklılık ve uyumun sembolüydü; üstelik bankanın faaliyetlerini yürüttüğü tüm ülkelerde yaygın görülen bir ağaçtı. Tasarımdaki üç kök, bankanın İstanbul, Londra ve Paris’teki kurumsal yönetim merkezlerine atıfta bulunuyordu. Ağacın dalları bankanın yurt dışına açılmasını temsil ederken, İslam sanatındaki halılar, minyatürler, paravanlar, nakışlar ile iç ve dış mimari detaylarda sayısız çeşitlemeleri görülen eşkenar dörtgen çerçeve de Orta Doğu coğrafyasına işaret ediyordu.
Zeytin ağacı amblemi, daha sonra bankanın Londra ve Paris’teki binalarının yanı sıra Orta Doğu, Afrika ve Türkiye’deki şubelerinde bankanın logosu olarak kullanıldı. 1969’da Orta Doğu ve Afrika’daki şubelerin Grindlays Bank’a geçmesinin ardından bankanın adı ve amblemi bu coğrafyadan silindi, geride pek izi kalmadı. Ancak Osmanlı Bankası Türkiye’deki şubelerini korudu. Doğuş Grubu tarafından 1996’da satın alındıktan sonra 2001’de Garanti Bankası’yla birleşene kadar Osmanlı Bankası adıyla faaliyetlerini sürdürdü.
1996’da göreve gelen yeni yönetim, bankanın tarihine yatırım yapmayı kararlaştırdı. Ertesi yıl, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal tarihi üzerine çeşitli projeler yürütmek üzere Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi kuruldu. Ayrıca Osmanlı Bankası’nın çeşitli tanıtım kampanyalarında, 1998 takvimi ve yılbaşı tebrik kartında2 bulunan tarihî şube binalarının çizimleri gibi imgelere yer verildi. Bankanın amblemine atıfla zeytin ağacının sembolizmine odaklanan afişler de yayımlandı.
2000 yılında yayımlanan afişte3 ağaç, bankanın ilham kaynağı olarak resmedildi. Bu kez referans alınan Akdeniz’e özgü zeytin ağacı değil; Türkiye’de yaygın olarak görülen, uzun ömürlülüğü ve dayanıklılığıyla bilinen çınar ağacıydı. Büyüklük, kalıcılık, üstünlük ve egemenlik sembolü olan bu anıtsal ağaç, Osmanlı İmparatorluğu’nun köklerini de hatırlatır nitelikteydi.
Afişte yer alan ifadeler, zeytin ağacı örneğinde olduğu gibi, çınar ağacının hem bir sığınak hem de üretkenliğin, koruyuculuğun ve dayanıklılığın sembolü olmasına dikkat çekiyor; ağacın büyük ya da gösterişli olmadığını, ne yaparsa doğası gereği yaptığını vurguluyordu. Son cümlede ise esas amacın Türkiye’nin “en büyük bankası” değil, 137 yıldır olduğu gibi müşterilerin gözünde “en iyi banka” olmak olduğu belirtiliyordu. Bu da bankanın 1980’lerin başında herkesçe bilinen “Yok aslında birbirimizden farkımız ama biz Osmanlı Bankası’yız”4 sloganını hatırlatıyor; bankanın tarihine, hizmetlerine ve güvenilirliğine atıfta bulunuyordu.
Bir yıl sonra Osmanlı Bankası’nın, o dönemde Doğuş Grubu bünyesindeki en büyük banka olan Garanti Bankası’yla birleşmesi, ironik bir biçimde, yılbaşı tebrik kartında5 –Garanti Bankası’nın yoncasını güçlendirircesine– ters dönmüş bir zeytin ağacıyla sembolize edildi.
*İlk olarak eabh (The European Association for Banking and Financial History) Bulletin’ın 2023 tarihli “Posters in Finance” (der. Carmen Hofmann ve Gabriella Massaglia) sayısında İngilizce yayımlanan yazı, Cüneyt Bender tarafından Türkçeleştirilmiştir.
- - -
Lorans Tanatar Baruh, Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi Bölümü’nde lisans derecesini aldıktan sonra aynı üniversitenin Tarih Bölümü’nde yüksek lisans ve doktorasını tamamladı. 1997’de Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi’nin, 2002’de Osmanlı Bankası Müzesi’nin kuruluşunda yer aldı. Araştırmaları ve yayınları, 19. ve 20. yüzyıl başı İstanbul’unun kent, toplum, ekonomi tarihine ve özel arşivlere odaklanır. Hâlen Salt Araştırma ve Programlar Yardımcı Direktörü olarak görev yapmaktadır.
1947 yılında, yeni bir kurum logosu kullanma kararı alan Osmanlı Bankası, şarkiyatçı banknot ve pul tasarımcısı Edmund Dulac (1882-1953) ile çalışmaya başladı. Dulac’ın amblem önerisi uzun tartışmaların ardından kabul edildi. 19581 tarihli bir notta belirtildiği üzere, zeytin ağacı birkaç nedenden ötürü seçilmişti: Zeytin ağacı üretkenlik, barış, dayanıklılık ve uyumun sembolüydü; üstelik bankanın faaliyetlerini yürüttüğü tüm ülkelerde yaygın görülen bir ağaçtı. Tasarımdaki üç kök, bankanın İstanbul, Londra ve Paris’teki kurumsal yönetim merkezlerine atıfta bulunuyordu. Ağacın dalları bankanın yurt dışına açılmasını temsil ederken, İslam sanatındaki halılar, minyatürler, paravanlar, nakışlar ile iç ve dış mimari detaylarda sayısız çeşitlemeleri görülen eşkenar dörtgen çerçeve de Orta Doğu coğrafyasına işaret ediyordu.
Zeytin ağacı amblemi, daha sonra bankanın Londra ve Paris’teki binalarının yanı sıra Orta Doğu, Afrika ve Türkiye’deki şubelerinde bankanın logosu olarak kullanıldı. 1969’da Orta Doğu ve Afrika’daki şubelerin Grindlays Bank’a geçmesinin ardından bankanın adı ve amblemi bu coğrafyadan silindi, geride pek izi kalmadı. Ancak Osmanlı Bankası Türkiye’deki şubelerini korudu. Doğuş Grubu tarafından 1996’da satın alındıktan sonra 2001’de Garanti Bankası’yla birleşene kadar Osmanlı Bankası adıyla faaliyetlerini sürdürdü.
Osmanlı Bankası afişi: “Yok aslında birbirimizden farkımız ama biz…”
Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi
Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi
1996’da göreve gelen yeni yönetim, bankanın tarihine yatırım yapmayı kararlaştırdı. Ertesi yıl, Türkiye’nin ekonomik ve sosyal tarihi üzerine çeşitli projeler yürütmek üzere Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi kuruldu. Ayrıca Osmanlı Bankası’nın çeşitli tanıtım kampanyalarında, 1998 takvimi ve yılbaşı tebrik kartında2 bulunan tarihî şube binalarının çizimleri gibi imgelere yer verildi. Bankanın amblemine atıfla zeytin ağacının sembolizmine odaklanan afişler de yayımlandı.
2000 yılında yayımlanan afişte3 ağaç, bankanın ilham kaynağı olarak resmedildi. Bu kez referans alınan Akdeniz’e özgü zeytin ağacı değil; Türkiye’de yaygın olarak görülen, uzun ömürlülüğü ve dayanıklılığıyla bilinen çınar ağacıydı. Büyüklük, kalıcılık, üstünlük ve egemenlik sembolü olan bu anıtsal ağaç, Osmanlı İmparatorluğu’nun köklerini de hatırlatır nitelikteydi.
Osmanlı Bankası afişi: “İlham kaynağımız ağaç”, 2000
Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi
Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi
Afişte yer alan ifadeler, zeytin ağacı örneğinde olduğu gibi, çınar ağacının hem bir sığınak hem de üretkenliğin, koruyuculuğun ve dayanıklılığın sembolü olmasına dikkat çekiyor; ağacın büyük ya da gösterişli olmadığını, ne yaparsa doğası gereği yaptığını vurguluyordu. Son cümlede ise esas amacın Türkiye’nin “en büyük bankası” değil, 137 yıldır olduğu gibi müşterilerin gözünde “en iyi banka” olmak olduğu belirtiliyordu. Bu da bankanın 1980’lerin başında herkesçe bilinen “Yok aslında birbirimizden farkımız ama biz Osmanlı Bankası’yız”4 sloganını hatırlatıyor; bankanın tarihine, hizmetlerine ve güvenilirliğine atıfta bulunuyordu.
Garanti Bankası kutlama kartı
Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi
Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi
Bir yıl sonra Osmanlı Bankası’nın, o dönemde Doğuş Grubu bünyesindeki en büyük banka olan Garanti Bankası’yla birleşmesi, ironik bir biçimde, yılbaşı tebrik kartında5 –Garanti Bankası’nın yoncasını güçlendirircesine– ters dönmüş bir zeytin ağacıyla sembolize edildi.
*İlk olarak eabh (The European Association for Banking and Financial History) Bulletin’ın 2023 tarihli “Posters in Finance” (der. Carmen Hofmann ve Gabriella Massaglia) sayısında İngilizce yayımlanan yazı, Cüneyt Bender tarafından Türkçeleştirilmiştir.
Lorans Tanatar Baruh, Boğaziçi Üniversitesi Ekonomi Bölümü’nde lisans derecesini aldıktan sonra aynı üniversitenin Tarih Bölümü’nde yüksek lisans ve doktorasını tamamladı. 1997’de Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi’nin, 2002’de Osmanlı Bankası Müzesi’nin kuruluşunda yer aldı. Araştırmaları ve yayınları, 19. ve 20. yüzyıl başı İstanbul’unun kent, toplum, ekonomi tarihine ve özel arşivlere odaklanır. Hâlen Salt Araştırma ve Programlar Yardımcı Direktörü olarak görev yapmaktadır.
- 1.Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi, Londra, LA24040, "Osmanlı Bankası amblemine ilişkin notlar," 2 Şubat 1958. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/13852
- 2.Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi, ECCV00021, "Osmanlı Bankası kutlama kartı. 1998'in sizin yaşamınıza da güzel değişiklikler getirmesi dileğiyle," 1998. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/151624
- 3.Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi, ECAFC00085, "Osmanlı Bankası afiş. İlham kaynağımız ağaç," 2000. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/131819
- 4.Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi, ECAFC00070, "Osmanlı Bankası afiş. Yok aslında birbirimizden farkımız ama biz..." https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/164811 ve ECAFC00033, "Osmanlı Bankası afiş. Yok aslında birbirimizden farkımız ama biz Osmanlı Bankası'yız", https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/164500
- 5.Salt Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi, ECCV00008, "Garanti Bankası, Osmanlı Bankası'yla birleşerek yeni yılı Türkiye'nin en büyük bankası olarak karşılıyor. Bu özel günde, yeni yıl için en iyi dileklerimizle," https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/184500
