Arşivden Çıktı: EA-ARURU-KI

Sanatçı İsmail Saray’ın zorunlu hizmeti dolayısıyla bulunduğu Samsun’da üreterek Slovenya’ya yolladığı EA-ARURU-KI (1975) adlı işinin 45 yıl sonra Koroška Modern ve Güncel Sanat Müzesi koleksiyonunda olduğu ortaya çıktı.

Slovenya’daki Koroška Modern ve Güncel Sanat Müzesi direktörü Andreja Hribernik, Şubat 2020’de gönderdiği e-postada İsmail Saray’ın EA-ARURU-KI (1975) adlı işinin müzenin kalıcı koleksiyonunda olduğunu ve işle ilgili diğer detayları öğrenmek istediğini belirtiyordu. Halbuki Saray’ın SALT Araştırma’daki arşivinde¹ işe dair sadece hazırlık aşamasında çekilen fotoğraflar ile işin sunulduğu Peace 75 - UNO 30 sergisinin (Slovenj Gradec, Slovenya, 1975) kataloğu vardı. Sanatçı daha fazla detay hatırlamıyordu; öyle ki 2018’de yayımlanan İsmail Saray kitabında işle ilgili şöyle bahsedilmiştir: “Saray’ın Samsun’da üretip Slovenj Gradec’e yolladığı bu iş sergiden sonra sanatçıya geri gönderilmediği için şu an nerede olduğu bilinmiyor.”²


Peace 75-UNO 30, Saray’ın Samsun Eğitim Enstitüsü’ndeki zorunlu hizmeti sırasında ürettiği işi yollayarak uzaktan katıldığı yurt dışı sergilerinden biriydi. Hribernik’ten gelen fotoğraflar ile müze arşivindeki, Saray’ın serginin ardından işin müzenin kalıcı koleksiyonuna dâhil edilmesini onaylayan mektubu sanatçının işi yeniden düşünmesine ve anımsamasına yardımcı oldu. Sanatçı Birleşmiş Milletler’in himayesinde barış ve dayanışma değerlerini teşvik etmek amacıyla düzenlenen sergi için ürettiği EA-ARURU-KI işinde silahsızlanmayı konu alarak yazının bulunup medeniyetlerin kurulduğu, öte yandan barış için mekân ve zaman kavramlarının daraldığı döneme odaklanmıştı. Saray, 8 Mart 2020 tarihli e-postasında bu kapsamı şöyle değerlendiriyor: “İşi üretirken, barış için çözümlerin tek bir noktadan değil, birçok merkezden dönerek, çarpışarak, öngörülemeyen olumlu sonuçların başlamasını teşvik eden bir ‘dalgalanma’ ile elde edilebileceğini düşündüm.” Bugün bu noktada işi oluşturan unsurların tek tek ifade edilmesine gerek olmadığını belirten sanatçı, izleyici ve gözlemcilerin serginin adından işi analiz edip çerçevesini algılayabileceğine değiniyor.


Saray, EA-ARURU-KI ile Mayıs 2020’de Koroška Modern ve Güncel Sanat Müzesi koleksiyonundan seçili işlerin yer aldığı Gallery for Peace [Barış için Galeri] sergisine katıldı. Müzenin koleksiyonu, 1967-1975 yıllarında uluslararası sergilere katılan ve sanat üzerinden barış, dayanışma ve hümanizm düşüncelerini savunan bir mekân olarak Gallery for Peace‘in [Barış için Galeri] kurulmasını destekleyen sanatçıların işlerini bağışlamasıyla oluştu. Bu sergi, Birleşmiş Milletler himayesinde 1960, 1970 ve 1980’li yıllarda düzenlenen sergilerin bir çıktısı olarak hazırlandı. Müzenin koleksiyonu, arşivi ve sanatçılarla bir diyalog kurmayı amaçlayan sergi, sanatın politikleşmesi, toplumdaki rolü ve önemine değindi.

Mart 2020’de gelen bu e-posta İsmail Saray kitabının önsözündeki şu cümleleri kanıtlar nitelikte sanatçının SALT Araştırma’daki arşivine yeni belge ve görsellerin eklenmesini sağladı: “Kitap projenin son ayağı olsa da, sanatçının devam edeceği üretim ve faaliyetlerinden oluşabilecek yeni malzeme ve önümüzdeki yıllarda SALT Araştırma’ya eklenecek yeni arşivlerden edinilebilecek yeni bilgi ve belgeler, İsmail Saray Arşivi’nin bu kitabın ötesine geçme olasılığını içinde barındırıyor. Bu nedenle ilk ve şimdilik tek olan bu monografik çalışma kesinlikle bir son söz olma iddiasını taşımıyor.” ³

• 1.
  SALT, 2012 yılında sanatçı İsmail Saray'ın yaşamı ve pratiği üzerine kapsamlı bir araştırma yürütmeye başladı. Sanatçıyla yoğun iş birliğine dayalı bu süreci takiben, 2014'te İsmail Saray Arşivi çevrimiçi erişime açıldı. Aynı yıl, arşivden seçili yazılı, görsel ve işitsel materyallerle sanatçının koruyabildiği ve ulaşılabilen bütün işlerini bir araya getiren İngiltere'den Sevgilerle, İsmail Saray sergisi düzenlendi. 2018'de, sanatçı hakkında hazırlanmış ilk monografi olma özelliğini taşıyan İsmail Saray kitabı yayımlandı.
• 2.
  İsmail Saray, Ed.: Duygu Demir ve Sezin Romi, İstanbul: SALT, 2018, s. 109.
• 3.
  İsmail Saray, Ed.: Duygu Demir ve Sezin Romi, İstanbul: SALT, 2018, s. 7.