Hoş Bir Sürpriz mi Yoksa Hayal Kırıklığı mı?*

*Salt’ın Varşova Modern Sanat Müzesi Video ve Film Koleksiyonu’ndan bir seçki sunan “Bilinmeyene Doğru” sergisi, belgesel ve arşivin sürekli dönüşen yapısını öne çıkararak tarihsel anlatıların görünmez kıldığı izlere odaklanıyor. Salt Araştırma ve Programlar ekibinden Masum Yıldız; görüntünün, gerçekliğin sabit ve nesnel bir temsilinden ziyade bilinmeyene aralanan bir kapı olduğu fikrinden esinle, analog fotoğrafçılık üzerine deneyimlerini kontrol dışı unsurlar ve bilinmezlik yönünden ele alıyor.

İnsanlar neden analog fotoğraf makinesi kullanmayı tercih eder? Arada bir değil, dijital makineye mesafeli bir şekilde, sürekli analog fotoğraf çekmekten söz ediyorum (profesyonel nedenlerle kullananları tenzih ederim). Her filmin verdiği farklı tonlar mı? Bu, fotoğraf düzenlenen programlarla pekâlâ yapılabilir. Nostaljik görünümü mü? Aynasız dijital fotoğraf makinesi üreticilerinin bir kısmı retro görünümlü makineler üretiyorlar. Kontrolün kendinde olmasını istemek mi? Buna da dijital makinelerin bir çoğunda manuel modda ulaşılabiliyor. Kaldı ki “bas-çek” tipi (point-and-shoot) analog makinelerde de perde hızına, diyafram açıklığına ve netlemeye Contax T2-T3, Minolta TC-1, Nikon 28-35 Ti, Ricoh GR1 gibi üst segment makineler haricinde müdahale edilemiyor. Bunun gibi birçok neden sayılabilir ve herkesin kendine göre bir motivasyonu olabilir ama bence asıl cevap, ön izlemesi olmadan çekilen karelerin bilinmezliğinde saklı.

Filmli makinelerde kontrolümüz dışında gelişen pek çok değişken söz konusu. Fotoğrafı çekerken her şey doğru yapılsa bile film işlenirken banyo esnasında ufak bir dikkatsizlik nedeniyle ortaya beklenenden çok başka sonuçlar çıkabilir. Renkli film banyo edilirken ısısı 0,1 derece fazla olursa renkler mavi ve yeşile doğru; 0,1 derece aşağı olursa kırmızı ve sarıya doğru gidecektir. Geliştirme esnasında, banyoda gerekenden 1 saniye bile fazla kalırsa, fotoğraftaki kumlanmayı ifade eden grain seviyesi ve siyahlık artmaya başlayacaktır. Aynı şekilde, banyonun süresi kısaltılırsa da, bu sefer gelişme tamamlanmayacak, soluk ve cansız fotoğraflar elde edilecektir. Banyo kısmı da hatasız yapıldı diyelim, işin bir de dijitalleştirme kısmı var (agrandizör ile fotoğraf kağıdına direkt baskıya girmiyorum bile). Tarayıcının kalibrasyonu bozuksa, renkler filmin karakterine göre değil, rastgele, düzensiz bir biçimde gelişir. Her filmin kendine has özellikleri ve renkleri vardır, ancak kalibrasyonu bozuk tarayıcıda dijitalleştirilmesi durumunda hepsi aynı tip çıkacaktır.



Bu kısımda da her şeyin yolunda gittiğini varsayalım, başka ne gibi bir sürprizle karşılaşabiliriz? Bundan dört sene öncesiydi, Voigtlander’ın Bessa R modelini aldım. Üst segment popüler bir 35mm makine ama Leica kadar da değil. Leica gibi telemetre (rangefinder) sistemiyle çalışıyor ve benim için Leica’ya giden yolun son basamaklardan biri. Bessa ile birlikte on tane de film aldım. Aldığım kişi filmleri buzdolabında sakladığı için yerden tasarruf etmek amacıyla kutularını çıkartmış, dolayısıyla son kullanma tarihi ve önceden kullanılıp kullanılmadığıyla ilgili hiçbir fikrim yoktu. Bir hevesle filmi çekip bitirdim ve banyoya gönderdim. Sonuçlar bir geldi ki film daha önce kullanılmış, kareler üst üste binmiş ve birbirine girmiş. Analog fotoğraf çeken arkadaşlar arasında swap denilen bir akım vardır; birisi filmi çeker arkadaşına verir, o da üstüne çeker ve deneysel kareler ortaya çıkar. Ancak bundan habersiz, hiç beklemediğim bir şekilde böyle bir şeyle karşılaşmak ilk başta tam anlamıyla hayal kırıklığıydı.

Ne var ki aradan yıllar geçtikçe bu fotoğrafları sevmeye başladım. Her baktığımda yeni bir detay keşfettim ve birbirine karışmış bu kareler artık benim için bir hayal kırıklığı olmaktan çıktı. Böyle bir olay yaşamasaydım bu film de diğer yüzlercesinden farklı olmayacak, dolayısıyla bu yazıya da vesile olan soruları belki de sormayacaktım. Peki bu film böyle çıkmasaydı ne olurdu? Muhtemelen arkadaşlarımla kampta çektiğim ama banyo esnasında kazaya uğrayan ve tek bir kare bile çıkmayan filmi anlatırdım ya da bilinçli olarak çift pozlama (double exposure) yapmak istediğim ama yapamadığım, bu yüzden de kalan tüm karelerin birbirine girdiği filmden söz ederdim. O da olmazsa bir yurt dışı seyahati sırasında makinemin yanlış sardığı filmi düzeltmeye çalışırken tüm rulonun ışık alıp yandığından ve böylece belki de bir daha hiç bulunmayacağım bir yerdeki anılarımı oluşturan görüntüleri bir anda kaybettiğimden bahsederdim. Eğer analog makineyle çekim yapıyorsanız bu tarz hikâyeler başınızdan onlarca, yüzlerce kere geçmiştir. Bu bilinmezliğin peşinden koştukça anlatacak hikâyeler ve deneyimler de çoğalacaktır.













Masum Yıldız, lisans eğitimini İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nde tamamladı. Yüksek lisansına aynı üniversitenin Sanat Tarihi Bölümü’nde devam etmektedir. 2011-2014 yıllarında İznik Çini Fırınları, Myra-Andriake ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri Başakşehir Şehir Hastanesi kazılarında sanat tarihçisi olarak görev aldı. 2017’de fotoğraf tarihi, fotoğraf türleri ve koleksiyonları üzerine Middle East Photograph Preservation Initiative (MEPPI) tarafından Beyrut’ta düzenlenen dijitalleştirme yöntemleri eğitimine katıldı. 2014’ten bu yana Salt Araştırma ve Programlar’da arşiv uzmanı olarak çalışmakta; özel arşivler, dijitalleştirme, koruma ve saklama konularının yanı sıra geç Osmanlı-erken Cumhuriyet dönemi üzerine araştırmalarına devam etmektedir. Ayrıca analog fotoğrafçılıkla ilgilenmektedir.