subREAL

subREAL, aynı adlı sanatçı kolektifinin 2012’de Bükreş’teki National Museum of Contemporary Art’ta (MNAC) düzenlenen retrospektif sergisinin bir seçkisinden oluşuyor. Kolektifin sanat pratiği siyasal, sosyal ve kültürel eleştiriyi keskin bir mizah anlayışı ve güçlü görsel bir dille birleştiriyor.

subREAL kolektifi, Çavuşesku diktatörlüğünün 1989’da sonlanmasından bir yıl sonra, sanat tarihçisi Călin Dan ve sanatçı Dan Mihălţianu tarafından Romanya’da kuruldu. Kısa bir süre sonra, 1991 yılının Şubat ayında mimar ve fotoğrafçı Iosif Király de subREAL’e katıldı. Kolektif kendini, “yıllarca sürmüş olan komünist baskının kalıntıları” ile uğraşan bir “performatif eylem grubu” olarak tanımladı.

1990’lı yıllarda subREAL’in araştırma konuları arasında, komünist Romanya’nın son dönemindeki kültür hayatı, demokratik kurumların oluşturulması sürecindeki bocalama ve neo-liberal kapitalizmin benimsendiği geçiş devresi yer aldı. Fotoğraf, enstalasyon, video ve performanslarında, bu zaman diliminin ülkedeki sanatçılar üzerindeki etkilerini araştırdılar. Romanya kültürünün mit ve klişelerine odaklı işlerinde modernizmin gücü, Doğu Avrupa’da sanat piyasasının oluşumu, komünizm fetişi ve 1989 sonrasının tüketim toplumu ortamında bağımsız bir sanatsal duruş edinme sorunsalını incelediler. Üretim-tüketim ilişkisi ve özellikle de bu döngünün sanata etkileri, subREAL için her zaman kritik bir önem taşıdı. Kolektif, enstalasyon stratejileriyle performans ve eylem unsurlarının birleştiği işlerinin yanı sıra küratöryel projeler de üstlendi.

subREAL’in 1990-1992 yıllarındaki East-West Avenue [Doğu-Batı Caddesi], Alimentara ve Je t’aime, moi non plus adlı işleri, komünist dönemin katmanlaşmış toplumsal, siyasal ve sanatsal arka planı ile sonrasındaki dönüşümü ortaya koydu. 1992’de 3. İstanbul Bienali’nde sergilenen enstalasyonları, o tarihlerde hızla dönüşmekte olan Bükreş ve İstanbul’u bir araya getirdi. 1993’te Dan Mihălţianu, kişisel kariyerini sürdürmek üzere gruptan ayrıldı. 1992-1997 yıllarındaki Draculaland [Drakula Diyarı] serisinin karmaşık enstalasyonları, yükselen milliyetçi söylem ve Romanya’ya dair Batı basınında yer alan klişelere tepkiden doğdu. Kurguyla gerçeği birleştiren bu serideki ironi ve muhaliflik dozu yüksek enstalasyonlarda yalnız kişisel değil, kültürlerarası referanslar da kullanıldı. 1993’te Dan Mihălţianu, kişisel kariyerini sürdürmek üzere gruptan ayrıldı.

Berlin’deki Künstlerhaus Bethanien’da katıldıkları bir yıllık konuk sanatçı programı, Dan ve Király için yeni bir evrenin başlangıcı oldu. Bükreş’in günlük yaşamından uzak kalmaları, Art History Archive [Sanat Tarihi Arşivi] serisini (1995-1996) yapmalarına imkân tanıdı. Serinin ana malzemesini, artık yayımlanmayan ARTA sanat dergisinin kenara atılmış fotoğraf arşivi oluşturdu. Bunu bir dizi etkinlik, enstalasyon ve performans izledi: The Serving Art [Sanatı Sunmak] serisi (1997-1999), sanat nesnesinin aurası ile çevresindeki evreni inceledi; Interviewing the Cities [Şehirlerle Söyleşi] serisiyse (1999-2005), sanat sunumu için gerekli kişi ve destek yapılarına odaklanırken yer ve nesnelerle kurulan ilişkilerin bir kaydını yarattı.


İstanbul’daki Romanya Kültür Enstitüsü’nün desteğiyle gerçekleştirilen subREAL, kurumun 2011’den bu yana SALT’la yürüttüğü iş birliğinin devamı niteliğindedir.

Raluca Velisar’ın küratörlüğünü yaptığı subREAL Retrospect (2012, MNAC) sanatçılar Călin Dan, Iosif Király ve Dan Mihălţianu’nun katkılarıyla düzenlenmişti.