Modern Deneme­ler 5
Aşı

Türkiye’deki baraj göllerinin coğrafi, kültürel ve toplumsal etkilerini irdeleyen Modern Denemeler 5: Aşı sergisi SALT Ulus’ta açılıyor. Çıkış noktası Ankara’daki erken Cumhuriyet dönemi peyzaj projelerine dayanan Aşı*, bu vesileyle başkente dönüyor.

Aşı yapmak için iki bitki gerekir. Biri, kökü için kullanılır; buna “anaç” denir. Çiçekleri, meyveleri ya da yaprakları için tercih edilen diğer bitkinin ise sadece dalları kullanılır; bu da “kalem” olarak adlandırılır. Aşı yapmanın çeşitli yöntemleri vardır. Ancak özetle aşılama, makbul olan ya da arzulanan genlerin bir anaç bitkiye eklenerek çoğaltılması işidir. Makbul özellikleri nedeniyle seçilen ve çoğaltılarak sürekliliği sağlanan bitkilere “kültivar” denir ve bunlar aşı kalemi olarak kullanılır. Başarılı bir aşılama için bitkilerin dokularının birbiriyle temas etmesi ve aşı bitimine dek her iki bitkinin de canlı kalması gerekir. Aşılama yoluyla meydana gelen birleşme yerleri, hiçbir zaman doğal olarak oluşan eklem yerleri kadar güçlü değildir, dolayısıyla fiziksel anlamda zayıf noktalardır.

1930’lar Ankara’sında çıkan gazeteler, sık sık “yeni başkentin modern rekreasyon alanları” olarak kentin “deniz” ve “kıyı”larını kutlayan makale ve fotoğraflar yayımlıyordu. O dönemde tarıma elverişsiz, kurak bir bozkır olan kent, bu “kıyı” ve “deniz”lerle aşılanmıştı. Bu aşılar, Türkiye Cumhuriyeti’nin modernleşme projesinin bir parçası olan hidrolik altyapı tesisleriydi: Atatürk Orman Çiftliği’nin sulama amaçlı rezervuarları (Karadeniz ve Marmara Denizi) ile içme suyu temini için yapılan ve “Ankara’nın Boğaziçisi” olarak bilinen Çubuk Barajı.

“Modern” coğrafyanın modern projeleri, aynı zamanda Anadolulu anaçlara aşılanan Osmanlı kalemleriyle çoğaltılmış kültivarlar, yani Ankara’nın kıraç topraklarına nakledilen İstanbul’un kıyı coğrafyasıydı. Geçmişle bağları kesilmiş bu peyzajlar, öte yandan, eski başkentin kentsel pratiklerinin yeni başkentte yeniden üretimini sağlamıştı. Ankara kültivarını çoğaltan 1930’ların münferit Nafıa Vekaleti, 1950’ler boyunca bölgesel kalkınma planlarını geliştirecek birden çok bakanlık ve devlet kurumundan oluşan karmaşık bir makine üretti. Ankara kültivarı tüm ülkeye aşılandı. Bunun sonucunda, Anadolu ve Doğu Trakya’daki nehir yataklarında devasa ölçekte çoğalan kültivarlar, yayılıcı ve yabani bir türe dönüştü.

Bugün Türkiye’de 700’ün üzerinde baraj gölü ve bir o kadar da aşı bulunmaktadır. Bu bağlamda hazırlanan Modern Denemeler 5: Aşı, Türkiye’de üretilmiş baraj gölleri ile onların atası olan Ankara kültivarlarını yeniden üreterek, aşının fiziksel gerçekliğini ortaya çıkarır. Uluslarötesi bir modern peyzaj ögesi olan su yapılarını ele alan bir albüm, Ankara’daki ilk örneklerin fotoğrafları, Fırat ve Dicle havzalarındaki baraj göllerinin maketleri ile sunulan sergi içeriği, Türkiye’deki tüm baraj göllerinin kurumsal arka planı dâhilinde incelenebildiği bir veritabanıyla tamamlanmaktadır.

Tasarım ve Araştırma: Aslıhan Demirtaş Mimarlık ve Araştırma Ofisi (Seçkin Maden, Yuvacan Atmaca)
Sergi Grafikleri: Ali Cindoruk
Aşıcı Video Kurgusu: Çağdaş Arpaç

Kültivatör Video Kurgusu: Mustafa Hazneci
Kültivatör Kamera: Göksel Oktay
Ankara Fotoğrafları: Turan Tanyer Arşivi, Necati Kazancı Arşivi, Aslıhan Demirtaş Arşivi
Prodüksiyon: Sani Karamustafa, Faruk Bilgi, Sefer Özden, Yavuz Gültekin, Ziya Selamet, Mustafa Bozkurt

Veritabanı
İnteraktif Veritabanı Uygulaması: Kakare
İnteraktif Veritabanı Görselleştirmesi: Filika Tasarım

Barajlar Kitabı
Metin: Sibel Bozdoğan, Aslıhan Demirtaş
Çeviri: Pelin Derviş
Editör: Başak Çaka
Tasarım: Ali Cindoruk

*Aslıhan Demirtaş’ın 1998 yılında yüksek lisans tezi çerçevesinde başladığı ve SALT’ın “Modern Denemeler” serisi kapsamında geliştirdiği Aşı, süregelen bir araştırma projesidir. Aynı bağlamda ayrıca, SALT bünyesinde Graham Foundation bursuyla bir e-yayın hazırlanmaktadır.