YAZLIK:
Şehirlinin Kolonisi

Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarındaki geçici şehirli evleri ile bu evler çevresinde oluşan hayatın günlük dilde bir adı var: Yazlık. Yılda taş çatlasa üç ay kullanımda olan bu ortam, 1980’lerden itibaren Türkiye’nin orta hâlli aileleri arasında bir tatil biçimi olarak modalaştı. Popüler kıyı beldeleri o günden bugüne suyu, yolu, telefonu, bakkalı eksik bir taşradan tam teşkilatlı bir garip şehir uzantısına dönüştü. Yazlıklarını kış evinin çıkma eşyasıyla donatanlar, günü geldi içeride ne mümkünse yıkıp yenisini yaptı: Odalar büyüdü, mutfaklar açıldı, verandalar bahçeyi kapladı. Sahilin altın kumu inşaat kumuyla devşirildikçe evler el değiştirdi, siteler başkalaştı.

İlk yirmi yılını bir yazlığa verenler, ikinci yirmi yılları için bozulan kasabalardan kahvehaneleri henüz zincirleşmemiş kıyılara göç etti. Yazlar geçip giderken, geriye her boşluğu yeni bir lüks rezidansa meyilli dev bir belde kaldı. YAZLIK: Şehirlinin Kolonisi söz konusu yazlık olgusunu kültüre has bir dönem icadı olarak inceler; coğrafi ve toplumsal etkileri bakımından tarihsel bir arka plana oturtur.

Boğaziçi yalılarından ada konaklarına, Osmanlı saray halkından sefirlere, 19. yüzyıl İstanbul’u sayfiyenin merkeziydi. Tipik Ege yazlığının öncülü de Marmara sayfiyesidir. Mimarlık ve popüler kültür dergilerinde müstakil sayfiye evlerinin sunulup tavsiye edildiği 1930’lu yılların ardından, tüm Türkiye kıyılarının Ankara’nın sözüne bağlandığı dikkatten kaçmamalı. Ege ve Akdeniz’in devlet nezdinde bir potansiyel olarak keşif ve teşvik edildiği 1950’li yıllarla birlikte, yazlık âleminde de bireysel heveslerden toplu konutlar dönemecine girildi. Büyükşehirde oturmanın değeri, yazları güneyde serinlemeye endekslendikçe yapı kooperatifleri bir çırpıda çoğaldı. Bu dönemeçte ev hayalini gerçekleştirmek için, kıyı arazisini arsaya çevirecek başkent kurumlarıyla dirsek temasında olmak önemliydi. 1980’lerin devamında ölçek yerelden devlete büyüyüp hak, hukuk, planlama merkezîleştikçe kıyılar nizamınca yap-sata teslim edildi.

Mimarlar yazlık ortamının her döneminde etkindi, oysa yazlıklar mimarlık araştırmalarına bütünlüklü şekilde konu edilmedi. İstanbul yalıları ve ada konakları -hele de mimarları bilindikse- güncel kaynaklarda mevcuttur. Ancak, nispeten merkezden uzakta yer alan çok sayıda nitelikli tekil yapı kapsam dışında. 1970’lerdeki site uygulamaları, konuta odaklı incelemelerden ziyade mimar profillerinde karşımıza çıkıyorlar. Yazlığın gittikçe popülerleştiği yap-sat döneminde ise, özellikle Mimarlar Odası’nın mevcut yığılmaya ilişkin öngörülerine rastlıyoruz.

Şehirlerin kıyılardaki baskısı salt yapı üretimini aşarak her yere birebir aynı yaşam tarzını uygulamaya dönerken, mimarlar marka proje üretmek için bugün yine kıyılara davetliler. Tümüyle terk edilmiş hayalet beton kasabalardan kuzey Avrupalılara güneş şişeleyen laboratuvarlara, yakın gelecekte ne işe yarayacakları üzerine sayısız kurgu üretebileceğimiz yazlıklara bakmanın artık tam zamanı.

YAZLIK: Şehirlinin Kolonisi kapsamında mimari, hukuki ve edebî kaynaklar temelinde yürütülen araştırmalar, yazılı belge, çizim, fotoğraf, film, maket ve mobilyadan oluşan çeşitli malzemeyle sergiye aktarıldı. SALT Araştırma başta olmak üzere çok sayıda kurum arşivinden derlenen içerik, aile arşivlerinden seçkiler, güncel saha araştırmaları ve sanatçı işleriyle desteklendi.

Kalebodur’un desteğiyle hazırlanan sergide sunulan konular, “Kıyı”, “Ev” ve “Hafif” başlıklı konuşma programları ile SALT Yorumlama’nın hazırladığı atölyelerde detaylı olarak ele alınacak. Ayrıca, SALT Beyoğlu’ndaki Açık Sinema’da gerçekleştirilecek Bugün Günlerden Ne? programında, 10 hafta boyunca her Perşembe günü farklı coğrafyalardaki tatil evlerine odaklı uzun metrajlı birer film gösterilecek.


desteğiyle

Araştırma: SALT / Meriç Öner ile Alper Kurbak, Bahar Akgün
Dilşad Aladağ, Aslı Can, Melodi Dilan Gülbaba, Begüm Hamzaoğlu, Vasıf Kortun, Lorans Tanatar Baruh
Tasarım: PATTU / Cem Kozar, Işıl Ünal ile Ilgın Külekçi, Oya Çitci, Gizem Fidan, Gamze Özcan
Saha Tespitleri: whatabout / Atıl Aggündüz ile Dilşad Aladağ, Emirhan Altuner, Hayriye Avcı, Emine Mine Bora, Beste Çakır, Merve Dokumacı, Melodi Dilan Gülbaba, Serli Hobikoğlu, Cansu Kaçar, Meriç Musaoğlu, Öykü Özkurt, Esin Uçkun, Asya Ece Uzmay, Emre Üngör, Sena Yıldız, Yeşim Yılmaz
Katkılar: Ekin Özbiçer, Ege Berensel, Cengiz Tanç, Simge Hough ve Burcu Kütükçüoğlu, Dilşad Anıl ve Özlem Tıpırdamaz
Mimari Maket: Doty / Ömer Talha Yağcı, Dilan Çelik; Duran Taşdemir; Batuhan Esirger
Çeviriler: Michael D. Sheridan, R. Aslıhan Aksoy-Sheridan
Arşivler: SALT Araştırma, Mimarlar Odası Arkitekt Veritabanı, Ağa Han Mimarlık Ödülleri Vakfı, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, TBMM Arşivi, İBB Atatürk Kitaplığı, Milli Kütüphane

Teşekkürler: Derya Açar Ergüç, Dilşad Aladağ, Zeynep Akan, Şeyda Arguner, Begüm Aydoğdu, Ufuk Barkman, Cengiz Bektaş, Umur Bugay, Aslı Can, Ceren Candemir, Emre Caner, Melek Celal Sofu, David Corradini, Nuray Coşan Temiz, Beste Çakır, Barış Çakmakçı, Işıl Çokuğraş, Tuğçe Çubukçuoğlu, Zafer Dargı, Nil Deniz, Zeliha Deniz, Altan Denizsel, Melisa Duran, Merve Elveren, Cemal Emden, Esen Emiroğlu, Aydan Ersoy, Öcal Ertüzün, Güneş Forta, Zeren Göktan, Ahmet Göktan, Emine Gönel, Melodi Dilan Gülbaba, Ersen Gürsel, İmre Hadi, Sevinç Hadi, Tülin Hadi, Anita-İzzet Saban, Füsun Karaman, Işık Kavalcı, Elif Kılıç, Zeynep Kılıç, Melisa Korkmaz, Neslihan Koyuncu, Cem Kozar, Yelta Köm, Ilgın Külekçi, Gülüm Kürkçü Şakar, Samim Magriso, Fulya Menderes, Alp Negri, Cansu Oranç, Alev Öner, Nilüfer Örel, Pelin Özgen, Deniz Pala, Nursel Paykal, November Paynter, Zeyno Pekünlü, Başak Sanaç Tanrıverdi, Selin Sevim, Eren Sevinçhan, Mutena Sezgin, Hale Sinirlioğlu, Evren Sönmez, Savaş Sönmez, Aslı Şahin Yılmaz, Elif Tan, Tuluy Tanç, Ali Taptık, Dilek Turan, Müge Tüfenk, Nazmi Ulutak, Derya Uzal, Işıl Ünal, Ece Üstün, Gül Yasa Aslıhan, Ayşegül Yürekli, Papatya Mobilya, YANDEX